Ομάδες προφορικής ιστορίας άρχισαν να εμφανίζονται και στην Ελλάδα τις τελευταίες δεκαετίες και να αναπτύσσονται με ραγδαίους ρυθμούς από το 2011, κατά τη διάρκεια της πολυεπίπεδης κρίσης που διέρχεται η χώρα μας. Συγκροτούνται στο πλαίσιο μιας τοπικής κοινωνίας και τα μέλη τους μετά από μια ταχύρυθμη εκπαίδευση και με βασικά κριτήρια την ισοτιμία και την ανοικτότητα αρχίζουν να συλλέγουν προφορικές μαρτυρίες, σύμφωνα με τις διεθνείς προδιαγραφές. Σήμερα λειτουργούν πάνω από 30 ομάδες προφορικής ιστορίας σε όλη τη χώρα. «Η προφορική ιστορία είναι μια ιστορία που:
■ δομείται γύρω από τους ανθρώπους.
■ ζωντανεύει την ίδια την ιστορία και διευρύνει τον ορίζοντά της.
■ φέρνει την ιστορία μέσα στην κοινότητα και τη βγάζει έξω από αυτήν.
■ προσφέρει μια αμφισβήτηση των κοινών τόπων της ιστορίας.
■ είναι ένα μέσο ριζικής μεταμόρφωσης της κοινωνικής σημασίας της ιστορίας.»
Paul Thompson, Φωνές από το παρελθόν - Προφορική Ιστορία, 2002, 53.
(http://www.epi.uth.gr/index.php?page=home)
Στις Μουσειακές Συλλογές του Ιονίου Πανεπιστημίου διαμορφώνουμε τις προϋποθέσεις αναζήτησης εμπειριών για μικρά και μεγάλα γεγονότα που δεν χωρούσαν στις μεγάλες αφηγήσεις της ιστορίας, με σκοπό να καταγράψουμε μια συλλογική και πολιτισμική μνήμη που χάνεται και να δημιουργήσουμε εναλλακτικές θεάσεις και αφηγήσεις των υποκειμένων και των γεγονότων της καθημερινής ζωής. Τα μουσειακά αντικείμενα φέρουν την ιστορική βιογραφία τους, ενώ ταυτόχρονα συνδέονται με ιστορίες, μαρτυρίες και γεγονότα που ξεπερνούν το μουσειακό χώρο και χρόνο. Οι προφορικές μαρτυρίες εκφράζουν την ιστορία ως βιωμένη εμπειρία, εμπλουτίζουν την παρουσίαση των συλλογών με πρόσθετα στοιχεία της βιογραφίας των εκθεμάτων, συνδέουν την τοπική και την ευρύτερη κοινωνία του Ιονίου μέσω κοινών αναφορών, ενώ αναδεικνύουν διαφορετικές πτυχές βιωμένων γεγονότων - που ενδεχομένως αν δεν καταγραφούν- θα χαθούν στη λήθη. Υπό αυτές τις συνθήκες η Ομάδα Προφορικής Ιστορίας του Πανεπιστημιακού Μουσείου στοχεύει στην ανάδειξη του ιστορικού πλούτου μέσα από τις ιστορίες των ανθρώπων. Με αφορμή τις Μουσειακές Συλλογές του Ιονίου Πανεπιστημίου θα επιχειρηθούν θεματικές προσεγγίσεις συμμετοχικού και εκπαιδευτικού χαρακτήρα σχετικά με:
● την τυπογραφία,
● την ιστορία του σχολείου και της εκπαίδευσης
● και την ανάδειξη και την διάδοση του ψηφιακού πολιτισμού
Τυπογραφία
Στον ιδιαιτέρως ξεχωριστό κοινωνικό και πολιτισμικό χώρο της Κέρκυρας η τυπογραφία διαδραματίζει κεντρικό ρόλο, τόσο ως υποκείμενο όσο και ως αντικείμενο της ιστορίας. Εμπνέει πολύπλοκες ιστορικές πρωτοβουλίες και ταυτόχρονα αποκτά τη δική της πολιτισμική θέση ως αντικείμενο της ιστορικής έρευνας. Η ανάπτυξη της τυπογραφίας καθώς και η διαπλοκή της σε διαφορετικές πτυχές της κοινωνικότητας της Κέρκυρας αναδεικνύεται μέσα από τα γραπτά και τα οπτικά τεκμήρια αλλά και μέσα από τη «μνήμη» των υποκειμένων σε μια ισορροπημένη σχέση, που προσανατολίζεται στην κατανόηση του παρελθόντος και όχι στη δικαίωση της μνήμης. Στις Μουσειακές Συλλογές του Ιονίου Πανεπιστημίου διαμορφώνουμε τις προϋποθέσεις αναζήτησης εμπειριών για μικρά και μεγάλα γεγονότα που δεν χωρούσαν στις μεγάλες αφηγήσεις της ιστορίας, με σκοπό να καταγράψουμε μια συλλογική και πολιτισμική μνήμη που χάνεται και να δημιουργήσουμε εναλλακτικές θεάσεις και αφηγήσεις των υποκειμένων και των πρακτικών της τυπογραφικής ζωής. Ξεκινάμε από μια παραδοχή, σύμφωνα με την οποία τα δημόσια και επιστημονικά κείμενα για την τυπογραφία δεν παρουσιάζουν σε ικανοποιητικό βαθμό τη μνήμη των τυπογράφων και των οικείων σε αυτούς πρόσωπα ή περιέχουν μια διαφορετική και ίσως εσφαλμένη «μνήμη». Είναι προφανές ότι η ιστορία δε γράφεται μόνο με προφορικές πηγές, αλλά είναι εξίσου αποδεχτό ότι δεν μπορεί να στηρίζεται μόνο στα γραπτά τεκμήρια, όταν υπάρχουν προφορικές μαρτυρίες.
Ακολουθώντας τα βήματα της βιογραφικής έρευνας και της προφορικής ιστορίας, ερευνούμε τα λιγοστά βιογραφικά και αυτοβιογραφικά κείμενα που αφορούν στην κερκυραϊκή τυπογραφία, αναδεικνύουμε το πλούσιο φωτογραφικό υλικό και συγκροτούμε τον κατάλογο των εν ζωή τυπογράφων της Κέρκυρας, με σκοπό να οργανώσουμε τις συνεντεύξεις και να καταγράψουμε τις αναμνήσεις και τις εμπειρίες των πληροφορητών μας, τυπογράφων και οικείων σε αυτούς προσώπων. Η «μνήμη» ωραιοποιεί [νοσταλγία] και δραματοποιεί [τραύμα], μεταφέρει, εν ολίγοις, την ερμηνεία της και ως εκ τούτου δεν μπορεί ανεπεξέργαστα να μετατραπεί σε ιστορία. Η εφαρμογή των μεθόδων και των εργαλείων της προφορικής ιστορίας και της βιογραφικής έρευνας, η ιστορικοποίηση των πληροφοριών και η συμπόρευση με τη μουσειολογία και τη μουσειογραφία αποτελούν τη θεμελιακή βάση για τη συγκρότηση και την προβολή της τυπογραφικής μνήμης στην Κέρκυρα.
Ιστορία του σχολείου και της εκπαίδευσης
Η θεματική ενότητα «Προφορικές ιστορίες για το σχολείο και την εκπαίδευση» σχεδιάστηκε στο πλαίσιο ενός ευρύτερου προγράμματος επανέκθεσης, που ξεκίνησε να υλοποιείται στο Σχολικό Μουσείο Κέρκυρας. Στόχος είναι η διάσωση και η αξιοποίηση πληροφοριών που προέρχονται από τις εμπειρίες και την μνήμη των ανθρώπων της τοπικής κοινωνίας της Κέρκυρας μέσα από μια διαδικασία συμμετοχικού και συμπεριληπτικού χαρακτήρα. Οι ομάδες εργασίας θα συγκεντρώσουν μαρτυρίες από την τοπική κοινωνία: πρώην εκπαιδευτικούς Α/θμιας και Β/θμιας εκπαίδευσης, ανθρώπους που έχουν φοιτήσει στα σχολεία της Κέρκυρας την περίοδο του 20ου αιώνα και γενικότερα από την ευρύτερη κοινωνία που σχετίστηκε με διάφορους τρόπους με τα σχολεία και την εκπαίδευση.
Μέσα από τις συνεντεύξεις θα επιχειρηθούν θεματικές όπως:
● η καθημερινότητα του μαθητή στο σχολείο
● ο εκπαιδευτικός ως εργαζόμενος
● ο εκπαιδευτικός ως κοινωνικός λειτουργός
● η σχέση μαθητή - εκπαιδευτικού ανά τις δεκαετίες
● η εκπαίδευση την περίοδο της δικτατορίας
● η εκπαίδευση μεταπολεμικά.
Το υλικό που θα προκύψει από αυτό το εγχείρημα προορίζεται να αξιοποιηθεί σε δράσεις, ως υποστηρικτικό υλικό στις ξεναγήσεις νέας έκθεσης του Σχολικού Μουσείου αλλά και στον εμπλουτισμό της τεκμηρίωσης της Συλλογής Ιστορίας του Σχολείου και της Εκπαίδευσης.
Ανάδειξη και την διάδοση του ψηφιακού πολιτισμού
Η ανάγκη αναπαράστασης και αποτύπωσης του περιβάλλοντος μας, είναι πηγαία ανάγκη για αναγνώριση, αξιολόγηση και μεταλαμπάδευση της γνώσης σε άλλους. Από τις σπηλαιογραφίες (τέχνη των σπηλαίων), στη ζωγραφική, τη γλυπτική, τις παραστατικές τέχνες και σύγχρονα κατά τον τελευταίο αιώνα στη ψηφιακή της εκδοχή, η αναπαράσταση αποτελεί σημαντικό στοιχείο της κοινωνίας και του πολιτισμού. Η ψηφιακή αναπαράσταση και παρουσίαση καθώς και η χρήση σύγχρονων τεχνολογιών είναι ένα εξαιρετικό εργαλείο που συμβάλλει δυναμικά στην ανάδειξη τόσο του ανθρωπογενούς όσο και του φυσικού μας περιβάλλοντος. Συγχρόνως, αυτές οι τεχνολογίες συμβάλουν στην εκ νέου παραγωγή έργων και αντικειμένων με υψηλή καλλιτεχνική αξία, αφού πλέον μουσειακά αντικείμενα και καλλιτεχνικές δράσεις παρουσιάζονται με υβριδικό τρόπο συνδυάζοντας σύγχρονες τεχνολογίες με θέατρο, χορό, μουσική, ζωγραφική κ.α. Επιπλέον εμπλουτίζουν και την εκπαιδευτική διαδικασία με ποικίλους τρόπους, παρουσιάζοντας έννοιες και γεγονότα με οπτικοακουστικές τεχνικές.
Η καταγραφή μέσω προφορικών μαρτυριών των βιωμάτων ανθρώπων που ασχολούνται και δημιουργούν ψηφιακό πολιτισμό, επιστημόνων που χρησιμοποιούν αντίστοιχες τεχνολογίες μοντελοποίησης για να αναδείξουν τον αρχιτεκτονικό και αρχαιολογικό πλούτο, καλλιτεχνών που εκφράζονται μέσω αντίστοιχων πρακτικών καθώς και του ευρύτερου κοινωνικού ιστού (που δρα ως αποδέκτης, συνδημιουργός και κριτής), θεωρούμε ότι θα εμπλουτίσει την τεκμηρίωση της συλλογής και θα χρωματίσει με πλουραλισμό αυτή τη νέα συνθήκη του ψηφιακού πολιτισμού. Η Ομάδα Προφορικής Ιστορίας Ιονίου θα φροντίσει να ενισχύσει τη γνώση της κοινωνίας για το ψηφιακό πολιτισμό και τις τέχνες, ενόσω αναδεικνύει ευκαιρίες και προβληματικές, χαρτογραφεί και φωτίζει στοιχεία που μέχρι στιγμής δεν έχουν προβληθεί.
